لوله زهکشی

زهکشی چیست ؟
لوله زهکشی در خاك هاي مساله دار و مزارع با سطح ایستابی بالا از نیازهاي یک کشاورزي پایدار است. با توجه به چشم انداز توسعه کشاورزي نیاز بسیار زیادي به توسعه ي شبکه هاي زهکشی در کشور می باشد ولی روند اجراي طرح هاي زهکشی به دلیل مشکلات مختلف از جمله هزینه هاي سنگین خرید و نگه داري ماشین آلات ترنچر که بخشی از آنها در این مقاله آورده شده است به کندي و نامنظم پیش می رود. ایده ي اجراي زهکش هاي زیرزمینی به روش حفاري افقی درصدد کاهش مشکلات و تسریع در روند اجراي عملیات زهکشی زیرزمینی می باشد. با این روش به وسیله دستگاه هاي حفاري افقی موجود که جهت عبور دادن لوله ها و کابل ها از زیر جاده ها استفاده می شوند بدون ورود به زمین و از طریق کانال کنار مزرعه تونلی را در مسیر لترال ها حفر کرده و سپس لترال را جایگذاري نمود.

زهکشی به عنوان یکی از مولفه هاي اثرگذار چرخه ي آب حوضه ي آبریز ، جزء لاینفک کشاورزي پایدار محسوب و نگرش انتزاعی به آن موجب ناکارآمدي مدیریت یکپارچه ي آن و عدم تحقق کشاورزي پایدار خواهد گردید . اجراي زهکشی زیرزمینی در اراضی کشاورزي یکی از مجموعه اقدامات زیربنایی کشاورزي است که تحت عنوان طرح تجهیز و نوسازي اراضی کشاورزي در برنامه هاي فعالیت هاي زیربنایی کشاورزي در برنامه هاي 5 ساله میان مدت توسعه کشاورزي لحاظ شده و هر ساله اعتباراتی نیز براي اجراي پروژه هاي این طرح ملی از جمله پروژه هاي زهکشی زیرزمینی منظور می گردد ، ولی متأسفانه طرح هاي زهکشی زیرزمینی متناسب با سایر پروژه هاي طرح تجهیز و نوسازي اراضی کشاورزي پیش نمی رود.

تحقیقات نشان می دهد که نسبت احداث زهکشی زیرزمینی به شبکه هاي فرعی آبیاري بیش از 4/2 درصد نیست. از طرفی سطح آب زیرزمینی در تعدادي از شبکه هاي اصلی آبیاري در سطح خوزستان که کمتر از 5 سال ازعمر آنها می گذرد در 64 درصد سطوح این شبکه ها به کمتر از یک متر رسیده است و در برخی از آنها مثل شبکه آبیاري حمیدیه آب تقریباً به سطح زمین رسیده که علاوه بر مشکلات زیست محیطی، مشکلات اجتماعی و اقتصادي را باعث گردیده است . در این مقاله ابتدا به مشکلات زهکشی زیرزمینی در روش هاي مرسوم در کشور پرداخته سپس طرحی نوین جهت نصب زهکشی زیرزمینی معرفی خواهد شد.

بررسی مشکلات زهکشی
امروزه اکثر طرح هاي زهکشی زیرزمینی در کشور با نصب لوله هاي پلی اتیلن منفذ دار و به وسیل هي ترنچر انجام می شود. ترنچر ماشینی کاملا وارداتی وگران قیمت ترین ماشین در اجراي زیرساخت هاي کشاورزي است . حرکت ماشین به صورت مکانیکی و عملکرد وجابجا شدن تجهیزات آن به صورت هیدولیکی انجام می شود . شیب کف ترانشه توسط دستگاه هاي لیزري کنترل شده و برخی از امکانات جانبی آن الکترونیکی می باشند . به همین دلیل استفاده از آن مستلزم گذراندن دوره هاي آموزشی و تخصصی و داشتن حداقل مهارت یک تکنسین ماشین آلات کشاورزي است.

بدلیل اینکه ترنچر با سیستمهاي مختلف مکانیکی ، هیدرولیکی ، برقی و لیزري کارمی کند، در صورت استفاده دیرهنگام و یا نابجا از هرکدام از این سیستمها براي بهره بردار مشکلات عدیده اي به وجود می آید که بهره برداري را پرهزینه نموده و درصورت عدم توجه به آنها سامانه را ازکارآئی خود بازخواهد داشت ، می توان مشکلات نصب زهکش هاي زیرزمینی به وسیله ترنچر را در موارد زیر نام برد :

1. هزینه ي بسیار بالاي دستگاه هاي ترنچر با توجه به سطوحی که نیازمند زهکشی زیرزمینی است
2. وابستگی تهیه ترنچر به خارج و محدودیت واردات آن
3. حساس بودن اجزاي مکانیکی ، هیدرولیکی و لیزري ترنچر و نیاز به دقت بالا هنگام عملیات
4. نیاز به اپراتورهاي متخصص و آموزش دیده که در حال حاضر چندان موجود نیست
5. سایش مداوم تیغه هاي ترنچر و عدم امکان جایگزینی قطعات اصلی و تعمیر مناسب آن
6. لزوم عدم کشت و وجود رطوبت کم در هنگام عملیات زهکشی با ترنچر و نارضایتی زارعین از این بابت
7. متراکم شدن زمین کشاورزي در هنگام نصب به علت وزن زیاد ترنچر و وضعیت زمین
8. ایجاد رسوبات معدنی قابل توجه دراوائل بهره برداري بدلیل به هم خوردگی ساختمان خاك بالاي لترال
9. بکارگیري حدود 6 ماشین سنگین و سبک همراه ترنچر که باعث افزایش هزینه ها میگردد
10 . مصرف بالاي سوخت بدلیل تعدد ماشین آلات وایجاد آلودگیهاي محیطی

مجموع این مشکلات سبب شده تا پیشرفت پروژه هاي احداث زهکش زیرزمینی با کندي انجام گرفته و به چشم اندازهاي برنامه ریزي شده نتوان دست یافت . ضمن اینکه هزینه هاي بالاي ترنچر باعث م یشود تا پروژه هاي کوچک ازنظر اقتصادي مقرون به صرفه نباشند . هزینه هاي ماشینی ترانشه زنی و پر کردن ترانشه در حدود 50 درصد هزینه هاي مربوط به طرح هاي زهکشی را شامل می شود. بررسی هاي انجام شده براي طرح 500 هزار هکتاري توسعه کشاورزي استان خوزستان نشان می دهد براي اجراي این طرح در مدت 10 سال (در خوشبینانه ترین زمان ممکن) ، و با منظور نمودن فاصله 50 متري لترال گذاري و اینکه در هر هکتار 200 متر لترال کار گذاشته شود ، باید یکصد میلیون متر لترال گذاري انجام گردد که با توجه به راندمان متوسط 50 متر در ساعت ، ده ساعت کار در روز و 25 روز کاري درماه ، در این مدت ده سال و با توجه به عمر مفید ماشین، به حدود یکصد دستگاه ترنچر نیاز است( با توجه به اینکه در حال حاضر کمتر از 30 ترنچر فعال که عمر اقتصادي آنها بهاتمام رسیده در کشور وجود دارد).